صدای جفتی بارزترین نوای جنوبی به شمار می آید - وبلاگ بازسازی ساختمان

به گزارش وبلاگ بازسازی ساختمان، میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده و گزارشات منتشر شده، صدای جفتی بارزترین نوای جنوبی به شمار می آید.

جفتی از سازهای بادی متداول در منطقه بندرعباس و بندرلنگه، میناب و به صورت پراکنده در دیگر منطقه ها استان هرمزگان است. جفتی در بندرلنگه دارای شش سوراخ، در بندرعباس و میناب دارای هفت سوراخ است.

نوع ابتدایی جفتی کلم نامیده میشده و به صورت یک عدد نی بکار رفته است و ظاهراً این ساز به مرور در منطقه تغییر شکل یافته و به شکل مضاعف جفتی درآمده که بر روی هر نی قمیشی سوار می گردد.

از ویژگی های شاخص این ساز این است که فقط در جشن ها، عروسی ها و حتی بعضی بازی های بومی مورداستفاده قرار می گیرد و دیگر اینکه رطوبت در مقدار صدای آن نقش دارد. در هرمزگان ساز نی جفتی به هیچ وجه در مراسم عزا استفاده نمی گردد.

جفتی از سازهای ویژه منطقه است و به عبارتی صدای جفتی از بارزترین نواهای جنوبی است که در هر نقطه از خطه جنوب اعم از جنوب غربی و شرقی یا هرمزگان به عنوان مرکزیت جنوب ایران، صدای خود را در اشکال یا ساختارهای مختلف نمایان ساخته است.

طریقه ساخت سر نی جفتی (پی کک سر قلم)

در اولین مرحله بعد از انتخاب نی مناسب از نظر قطر و باریک بودن ساقه نی در مقدار برش داده می گردد. ابتدا برای تسلط بیشتر نی را از یک طرف از طریق دست چپ یا راست و از طرف دیگر با انگشت بزرگ پا مهار می نمایند و وسیله برش را در حدفاصل وسط نی قرار می دهند و یک برش عرضی تا نیمه قطر نی بوجود می آورند. بعد از آن وسیله برش را آرام به سمت بالای نی برده و برش طولی که نصف نی را در برمی گیرد (حدود یک سانتی متر) مانده به انتهای نی ایجاد می نمایند.

در مرحله دوم قسمت بالای سر نی جفتی که برش داده شده به آرامی و با مهارت نازک می نمایند تا بدین وسیله ارتعاش صدا ایده آل تر و واضح تر گردد. البته استادکار در این موارد باید مهارت خاص داشته باشد که نی مربوطه در حین انجام کار شکسته نگردد.

در آخرین مرحله لبه برش خورده شده سر نی جفتی در لای پارچه قرار داده می گردد و عمل ساییدن برای فراوری صدای بهتر صورت می گیرد. سپس کوک آن که نخ ساده است در بالای سر نی جفتی بسته می گردد. کوک تشکیل شده از 6 لایه نخ که از طریق آب دهان خیس شده و با دو دست تابانده می گردد و بر بالای نوک سرنی جفتی بسته می گردد و گره کوک معروف به گره سر جهله ای است.

طریقه ساخت نی جفتی

در اولین مرحله بعد از انتخاب و خشک کردن ساقه نی، برش نی صورت می گیرد. سازنده در انتخاب ساقه نی نهایت دقت را ازنظر ضخامت و قطر میانه آن و قرار نگرفتن بندها یا گره های نی در وسط ساقه نی به عمل می آورد.

ساقه نی را حدود در مقدار 20 الی 23 سانتیمتر به صورتی که دو بند گره آن یکی در ابتدا و دیگری در انتهای آن قرار گیرد، برش داده می گردد. سپس بر روی هر ساقه نی، هفت سوراخ که مجموعاً بر روی دو ساقه نی بالغ بر 14 سوراخ است علامت گذاری می گردد. مقیاس مقدار گیری و فاصله ایجاد شده بین هر سوراخ با سوراخ بعدی از طریق سر نی جفتی (پی کک قلم) منظور قسمتی که برش خورده برای فراوری صدا انجام می گردد که حدوداً 3 سانتیمتر است.

در مرحله دوم، دو ساقه نی را کنار یکدیگر با نخ بسته و درز بین دو نی را با موم پر می نمایند. در این حالت دو نی کاملاً به یکدیگر چسبیده و در موقع نواختن آن از هم فاصله می گیرند و از کوک خود خارج نمی گردد. در قسمت پایین نی جفتی حدوداً 3 سانتیمتر بریده می گردد. البته نصف آن به صورت اریب درمی آید و به آن دم قاشق گفته می گردد.

در مرحله سوم جهت سوراخ کردن میخ بزرگی را کاملاً داغ نموده و سوراخ های علامت گذاری شده را یکی بعد از دیگری ایجاد می نمایند. جالب توجه است که درون نی را برای پاک کردن و فراوری صدای بهتر از یک نوع سوهان سنتی که دم سفره ماهی است بعد از جدا ساختن و خشک کردن کامل استفاده می گردد.

نی جفتی به لحاظ اینکه از دو نی به هم چسبیده و دو عدد سر نی ساخته شده، استاد نی ساز بعد از ساختن نی و سر نی ها در محله اول سر نی را بر روی یکی از نی ها قرار می دهد و در آن می دمد و در هنگام نواختن به صدای ایجادشده به دقت گوش فرا می دهد و در مرحله دوم سر نی را به نی بعدی منتقل می نماید و در آن می دمد. بدین وسیله دو نی و سر نی ساخته شده را کاملاً تست می نماید که هم صدا بوده و دارای صدای خارج یا یکی زیر و دیگری بم نباشد و بعد از اطمینان کامل از یک صدا بودن کار ساخت نی به خاتمه می رسد.

خالو قنبر

براساس مقاله صدای جفتی بارزترین نوای جنوبی به شمار می آید باید بدانید که قنبر راستگو که بانام خالو قنبر نیز شناخته می گردد، متولد میناب است. او یکی از نوازندگان شناخته شده ساز جفتی در ایران و دنیا است.

به گفته خودش موسیقی را با گوش کردن یاد گرفته است. تقریباً 12 ساله بود که با ساز جفتی آشنا شد، مینو گلستونن اولین شعری بود که در سن 20 سالگی سرود.

قنبر راستگو هیچگونه سواد تحصیلی ندارد اما با این بی سوادی اشعار ماندگاری را برای هرمزگان سروده که هیچگاه از یاد و خاطره مردم این سرزمین نمی رود. مینو گلستونن، گامنی، ای شمع تو مسوز، ماهی گیری بو کارم، از بندر تا مینو خیابون کشی نو، شمال هندن خاش هندن، مث مار اخاریم توو ازجمله اشعار خاطره انگیز این هنرمند جنوبی است.

قنبر راستگو ضمن وفاداری به موسیقی منطقه شاید تنها بازمانده نسلی است که موسیقی ناب جفتی را سینه به سینه به یکدیگر رسانده اند.

در پنجمین اجلاس کمیته ثبت میراث ناملموس، شیوه نوازندگی نی جفتی قنبر راستگو در لیست میراث ناملموس کشور ثبت ملی شد.