گردشگری نجوم (Astronomical Tourism) بازدید از آسمان شب در ایران - وبلاگ بازسازی ساختمان

به گزارش وبلاگ بازسازی ساختمان، گردشگری نجومی ظرفیتی در اماکن تاریخی و طبیعی است که با راه انداختن تورهای نجومی و استفاده از توانمندی و خلاقیت، گروه های طبیعت گرد و منجم و دوستداران آسمان شب را به خود جذب کرده است.

واژه گردشگری نجوم تقریبا در حدود 12 سال است که وارد ادبیات گردشگری در سطح دنیا شده است. تورهای نجوم امروزه به عنوان یکی از شاخه های پرطرفدار گردشگری در دنیا، مورد توجه هستند. توسعه این نوع گردشگری سال هاست از سوی بسکمک از کشورها دنبال می گردد. این شاخه از گردشگری در برگیرنده مجموعه ای از فعالیت های تفریحی و آموزشی برای دیدن سیارات با چشم غیرمسلح یا با استفاده از ابزارهای نجومی است. گردشگری نجوم در قالب برگزاری تورهای رصد و ...اجرا می گردد و به علت برخورداری از مجذوب کنندهیت برای تمامی گروه های سنی، روز به روز به علاقه مندان آن اضافه نموده می گردد.

گردشگری نجومی(استرونومیک توریسم)

تنوع حیطه ها و زمینه های مربوط به حوزه گردشگری دامنه فعالیت های این حوزه را به رشته های مختلفی جذب کرده است. علاقه به طبیعت و آسمان شب، سبب شده است که هزاران تور و گشت رصدی به بهانه های مختلف در دنیا ایجاد گردد.

تحقیق و تفحص در مورد تورهای نجومی نشان می دهد که برخی علاقه مندان این زمینه در دنیا، حتی اقیانوس ها را پشت سر می گذارند تا بتوانند پدیده ای نجومی را رصد کنند و آن را به نام خود ثبت کنند.

امروزه گردشگری نجومی در دنیا رواج دارد و کشور شیلی پیشگام توسعه در این شاخه است. در کشورهایی مثل کانادا، روسیه، سوئد، هند و چین ...پدیده ای عادی به نظر می رسد. سفر به اعماق تاریخ، ثبت، رصد، عکاسی و بازدید از اجرام آسمانی در اماکن تاریخی و لذت بردن از طبیعت آسمان شب، گشت های رصدی را متحول کرده است.

گردشگری نجومی به این صورت شکل گرفته و نام استروتوریسم را به خود گرفته است. برخی کشورها در استفاده از این نوع گردشگری برای درآمد زایی حتی هتل هایی با عنوان هتل نجوم نیز راه اندازی کرده اند.

استرونومیک توریسم یا گردشگری نجومی شاخه ای تخصصی از گردشگری است و متاثر از مفاهیم مطرح در علوم فضا، اخترشناسی و کیهان شناسی است. می توان این نوع از گردشگری را این گونه نیز تعریف کرد:

شناخت و مطالعه ستارگان حین سفر یا سفر با هدف شناخت و مشاهده ستارگان. طی سال های اخیر مطالعات آماتوری ستاره شناسی افزایش چشمگیری داشته است. در ایران، دوستداران تاریخ ، باستان شناسان و دانشجویان دیگر رشته های مرتبط، به همراه کوهنوردان و بیابانگردان با اشتیاق و کنجکاوی به دوستداران و متخصصان ستاره شناسی در کویرها و منطقه ها تاریخی می پیوندند و اغلب بر فراز بام آتشکده ها، خانه های روستایی و بناهای تاریخی دوردست و در عمق تاریکی شب به رصد ستارگان مشغول می شوند. گاه نیز اندک گردشگران خارجی از سوی تورهای داخلی به این منطقه ها می آیند.

گردشگری نجوم در ایران

این شاخه از گردشگری سال ها است که در ایران مورد توجه قرار گرفته است. ساختار و موقعت مناسب اقلیمی ایران و اکوسیستم آن که بخش هایی وسیع از بیابان و کویر را در اختیار دارد سبب توجه به این نوع از گردشگری شده است. در حال حاضر گفته شده که در ایران در حدود 40 منطقه برای رصد مناسب تشخیص داده شده و تورهای نجومی در این مکان ها برگزار می گردد. بیشتر این تورها از جانب انجمن ها و کلوپ های نجومی با هدف رصد و آموزش علاقه مندان نجوم، انجام می شوند.

اولین تور نجوم در ایران در اوایل دهه 70شمسی از طریق ماهنامه نجوم تحت عنوان تور رصدی برگزار گشت و با فراگیر شدن نجوم آماتوری در بین جوانان بیشتر شد. بنابراین انجمن های نجوم نقش معین کننده ای در شکل گیری تورهای نجومی در ایران داشتند. انجمن های نجوم برای رصد کردن، مجبور بودند از آسمان آلوده شهرها فاصله بگیرند و مکان هایی را به عنوان پایگاه رصد انتخاب کنند.

در گردشگری نجومی تورهای تخصصی نجوم برای کسانی که حرفه ای هستند نیز برگزار می گردد و زیرساخت ها برای رصد پدیده های نجومی فراهم است. افراد می توانند در پشت تلسکوپ ها قرار بگیرند و ساعت ها به رصد پدیده های نجومی بپردازند. در تورهای نجومی معمولا راهنمایان تور، افرادی هستند که در زمینه نجوم دارای تحصیلات هستند و تخصص دارند یا افرادی که از کودکی مسایل نجومی را دنبال کرده اند و در المپیادها مقام آورده اند نیز معمولا به عنوان راهنمایان تور می توانند فعالیت کنند.

یکی از مجذوب کنندهیت ها و فعالیت های جانبی گردشگری نجوم، عکاسی نجوم است. عکاسی نجوم نیز به دو شیوه صورت می گیرد. عکاسی نجوم هنگامی که در اعماق آسمان و با استفاده از تلسکوپ صورت گیرد نوعی از عکاسی حرفه ای به شمار می آید اما چنانچه از رد ستارگان در امتداد جاذبه های هنری و تاریخی مانند مقبره کوروش یا تخت جمشید عکاسی گردد عکاسی نیمه حرفه ای است که از طریق بیشتر گردشگران نجوم صورت می گیرد.

مقاصد گردشگری نجومی در ایران

در ایران مقاصد اصلی تورهای نجومی، منطقه ها کویری و استانهای حاشیه کویر هستند. اما مستعدترین جاها برای برگزاری این تورها منطقه های هستند که مستعد داشتن آسمانی پاک و صاف و به دور از آلودگی باشند.

پارک های ملی و منطقه ها حفاظت شده را می توان از جمله این مقاصد به شمار آورد. اگر از لحاظ استانی بخواهیم این مقاصد گردشگری را معین کنیم می توان به یازده استان در سطح کشور از جمله استان های سمنان، یزد، اصفهان، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، گلستان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان و فارس اشاره کرد. علاوه بر استان های ذکر شده، سایت هایی نیز در ایران وجود دارند که در این زمینه فعالیت می کنند. از جمله این سایت ها می توان به پاسارگاد، کویر مصر، متین آباد، مرنجاب و قصر بهرام، روستاهای کویری یزد، تخت سلیمان تکاب و... اشاره کرد. امروزه تقریبا بیشتر شهرهای استان های مقصد تور نجومی در ایران دارای انجمن های نجوم هستند که از طریق ارتباط با آن ها از طریق سایت های این انجمن ها می توان از تورهای نجومی و برنامه های مربوط به آن اطلاع حاصل کرد.

امروزه در ایران برخی آژانس های گردشگری و مراکز بوم گردی که در کویر قرار دارند به کمک انجمن های نجوم و رصدگران آماتور کار خود را به عنوان تورهای نجوم در کشور آغاز کرده اند. گردشگری نجوم می تواند سهم زیادی در جذب دنیاگرد های داخلی و خارجی داشته باشد و کمک بسکمک به اقتصاد محلی پایگاههای رصد و مقاصد تورهای نجومی داشته باشد. چنین چیزی در پاسارگاد به وضوح دیده شده است. در پاسارگاد یک انجمن آماتور به صورت فعال کار خود را در سال 1370 آغاز کرد.

سابقه باستانی علاقه به نجوم و رصد در فرهنگ ایران

به علت عدم شناخت و عدم اطلاع درست از جایگاه گردشگری نجوم، اجرای تورهای تخصصی نجوم از طرف بیشتر دفاتر خدمات گردشگری مورد بی توجهی قرار می گیرد و کار اصلی آن از طریق انجمن های نجوم صورت می گیرد.

این در حالی است که می توان گردشگری نجومی را با گردشگری تاریخی و فرهنگی همراه دانست. علاقه به نجوم در فرهنگ ایرانی سابقه بسیار طولانی دارد. رجوع به فرهنگ دیرینه و باستانی ایران و منابعی چون شاهنامه فردوسی و کتاب اوستا که تقریبا کهن ترین کتابی است که می تواند فرهنگ ایرانی را بنمایاند علاقه به نجوم و رصد پدیده های نجومی کاملا دیده می گردد. در آثار باستانی و معماری ایران کهن نیز می توان رد پای اهمیت نجوم را پیدا کرد. برای مثال، نگاره های موجود در تخت جمشید و توجه به پدیده های نجومی می تواند غنای فرهنگی ایرانیان باستان را به نمایش بگذارد. در دوره اسلامی نیز علاقه به علم نجوم در تمام دوره های تاریخی دیده شده و رصدخانه های مختلفی چون رصدخانه مراغه که بازمانده از دوره های میانه تاریخ ایران هستند چنین چیزی را به اثبات می رساند. بنابراین تشریح سابقه رصد و توجه ایرانیان به نجوم را می توان در منابع تاریخی ایران دنبال کرد و در سایت های تاریخی که دارای شرایط اقلیمی مناسب هستند به همراه رصد ستارگان به تصویر کشید.

کاستی های تورهای نجومی ایران

در حالی که گردشگری نجومی و تورهای مربوط به آن در دنیا بسیار مورد توجه است و هر روز پیشرفت بهتری دارد، در کشور ما با وجود داشتن شرایط اقلیمی مناسب در ایران و وجود مکان ها و پایگاههای کویری بسیار، هنوز نتوانسته جایگاه خود را پیدا کند. عدم وجود برنامه ریزی درست و زیرساخت لازم و مناسب در مورد غنا بخشیدن به این بخش از گردشگری، و نبود ابزارهای لازم برای توسعه آن، سبب شده که این بخش از گردشگری در ایران کمتر پیشرفت داشته باشد. با این حال در برخی از کشورها مثل آلمان و انگلیس که دارای شرایط اقلیمی مناسب و آسمانی صاف نیستند، از تورهای نجومی کم موجود در ایران مثل پاسارگاد، استقبال کرده اند. در حال حاضر، گردشگران خارجی، با هدف اصلی گردشگری نجوم به کشور سفر نمی کنند اما در شرایطی که پدیده های نجومی مانند گرفت کامل، بارش شهابی و … در کانون ایران رخ دهند، برای دیدن این پدیده ها در تورهای نجومی شرکت می کنند. دسته ای از گردشگران خارجی نیز هستند که در طول اقامت خود در اقامتگاه های بوم گردی در مصر، و … به سبب زیبایی آسمان کویر، زمانی از سفر خود را به دیدن آسمان شب و رصد اجرام سماوی نه به صورت حرفه ای و بلکه به صورت یک فعالیت جانبی تخصیص می دهند. با این توضیح باید اضافه نمود که اغلب متقاضیان تورهای نجوم در ایران، غالبا گردشگران داخلی هستند.

وجود برخی موارد و شرایط خاص در کشور ما و ترکیب برخی از تورها با تورهای نجومی و نبود راهنمایان متخصص نجوم سبب شده که از کیفیت تورها کاسته گردد. استفاده از راهنمایانی که به نظر می رسد در زمینه امر نجوم و رصد ستارگان تخصصی ندارند سبب کم شدن کیفیت در برخی تورها می گردد. بنابراین به علت اهمیت گردشگری نجومی و جایگاه فرهنگی رصد پدیده های نجومی در تاریخ ایران و علاقه مندی بسکمک از ایرانیان به آسمان شب، ضرورت برنامه ریزی برای تربیت متخصصان و راهنمایان تور نجوم که دارای تخصص در امر نجوم باشند و علاوه بر رصد، توانایی و تخصص برای شناساندن تاریخ رصدخانه ها و معرفی منابع و زیج های مربوط به نجوم برای علاقه مندان به این شاخه از گردشگری را داشته باشند. علاوه براین ضرورت دارد که سازمانی خاص برای برنامه ریزی در این زمینه و به عهده گرفتن امور مربوط به تورهای نجومی معین گردد که توانایی ایجاد زمینه برای پیشرفت در این نوع از گردشگری را فراهم کند. الگوبرداری از سایت پاسارگاد برای پیشرفت در این زمینه می تواند مفید و موثر واقع گردد .

هر روز و با گذشت زمان بر تعداد علاقه مندان به دیدن آسمان روییایی شب و تورهای نجومی اضافه می گردد بنابراین ضرورت دارد که با برنامه ریزی مناسب و همکاری انجمن های نجوم و اداره میراث فرهنگی استانهایی که این ظرفیت را دارند، این شاخه مجذوب کننده از گردشگری به صورت حرفه ای در ایران دنبال گردد و زیرساخت های آن برای پیشرفت و توسعه فراهم گردد و بتواند در جهت جذب مخاطبان و علاقه مندان خود فعالیت کند و رضایت خاطر آن ها را جذب کند.

عکس کاور از : مهدی مومن زاده